ΤΙ ΜΠΟΡEI ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΕΔΩ;

Ευρωπαϊκό μονοπάτι μεγάλων αποστάσεων Ε4, αποτελεί ένα από τα 12 μονοπάτια που έχουν διαμορφωθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση Ορεινής Πεζοπορίας (European Ramblers Association, ERA), και τα οποία συνδέουν εθνικά, και περιφερειακά μονοπάτια πεζοπορίας και παρέχουν διαπολιτισμικές εμπειρίες πέρα από τα σύνορα μιας χώρας. Τα μονοπάτια αυτά αποτελούν τη ραχοκοκαλιά των μονοπατιών πεζοπορίας μεγάλων αποστάσεων σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, διασχίζοντας θέσεις με αξιόλογα φυσικά, ιστορικά και πολιτιστικά στοιχεία.

Το Ευρωπαϊκό μονοπάτι μεγάλων αποστάσεων Ε4 έχει ως αφετηρία του το Γιβραλτάρ στην Ισπανία και διέρχεται από την Ισπανία, Γαλλία, Ελβετία, Γερμανία, Αυστρία, Ουγγαρία, Ρουμανία, Βουλγαρία, Ελλάδα (καταλήγοντας στην Κρήτη) και από εκεί εκτείνεται στην Κύπρο. Αποτελεί το μεγαλύτερο σε μήκος μονοπάτι από το σύνολο των 12 Μονοπατιών Μεγάλων Αποστάσεων Ε, αφού η περιπατητική του διαδρομή αντιστοιχεί σε 12.000 Km.

Στην Κύπρο το Μονοπάτι Ε4 έχει συνολικό μήκος 645 Km, με αφετηρία του να αποτελούν οι εγκαταστάσεις του Διεθνούς Αεροδρομίου Λάρνακας και μέσα από πεζοπορία που διέρχεται από όλες τις επαρχίες της ελεύθερης Κύπρου, καταλήγει στο Διεθνές Αεροδρόμιο Πάφου. Στην περιοχή της Μαραθάσας το μονοπάτι Ε4 διέρχεται κυρίως από τα νότια όρια της, καλύπτοντας συνολικό μήκος 68,8 Km, και διέρχεται κυρίως μέσα από δασικές εκτάσεις, δίνοντας στον περιπατητή τη δυνατότητα να επισκεφθεί και να δει το τραχύ τοπίο του ορεινού όγκου του νησιού. Τοπίο άριστα συνυφασμένο με το ξηροθερμικό Μεσογειακό οικοσύστημα, ενώ κατά την πορεία του διέρχεται από θέσεις στις οποίες υπάρχουν ανεπτυγμένοι τύποι οικοτόπων παραποτάμιας βλάστησης.

Διαδρομή Κύκκος - Τρίπυλος στο μονοπάτι Ε4
Η διαδρομή αυτή αποτελεί το τελευταίο τμήμα της διαδρομής του Ε4 εντός της περιοχής Μαραθάσας,πριν εισέλθει στην επαρχία Πάφου (μέρος των ορίων της κοινότητας Παναγίας - Σταυρού της Ψώκας).Το τμήμα αυτό του μονοπατιού αποτελεί τη διαδρομή «Μονή Παναγίας του Κύκκου - Δασικός ΣταθμόςΣταυρός της Ψώκας Ευρωπαϊκό Μονοπάτι Ε4», συνολικού μήκους 26 Km και εκτιμώμενο χρόνο πεζοπορίας 9-12 ώρες. Στην περιοχής της Μαραθάσας το μονοπάτι διέρχεται από τα διοικητικά όρια των κοινοτήτων Τσακίστρα, Μηλικούρι και Κάμπος. Χαρακτηριστικά της διαδρομής επί των ορίων της περιοχής Μαραθάσας (Κύκκος - Τρίπυλος):
- Τύπος διαδρομής: Γραμμική διαδρομή
- Συνολικό μήκος διαδρομής: 35,6 Km
- Μέγιστο & Ελάχιστο υψόμετρο διαδρομής: 456 m – 1404 m (μέσο υψόμετρο: 862 m)
- Βαθμός δυσκολίας: 3 (λόγω απόστασης και υψομετρικών διαφορών ανωφέρειας και κατωφέρειας της διαδρομής)
- Κατάλληλη περίοδος πεζοπορίας: Ολόχρονα
- Διαθέσιμες υποδομές για περιπατητές: Καμία
- Πιθανοί κίνδυνοι: Κίνδυνος ολίσθησης

Με αφετηρία το Μοναστήρι του Κύκκου, ο περιπατητής της διαδρομής του μονοπατιού Ε4, εισέρχεται στον ορεινό όγκο της Κοιλάδας του Ρούδια. Κατά μήκος του δρόμου από το Μοναστήρι του Κύκκουφτάνει σε πολύ λίγο στην τοποθεσία Βρυσί, και στη συνέχεια κατά σειρά στις τοποθεσίες: Λαζαρήδες, Στενοί και Γεφύρκα, αφού θαυμάσει τις επιβλητικές μορφές του Μαύρων Γκρεμών. Από την τοποθεσία Γεφύρκα ξεκινά η ανάβαση (ανηφορική διαδρομή) στην περιοχή Σελλάδι της Ελιάς, διαδρομή στην οποία αναπτύσσονται εκτεταμένες συστάδες πεύκων (Pinus brutia) και ενδημικής δρυός του νησιού (Quercus alnifolia), καθώς επίσης και άλλα τυπικά είδη της μεσογειακής ξηροθερμικής βλάστησης των Μεσογειακών πευκοδασών.

Σε μικρή απόσταση από το Σελλάδι της Ελιάς, ο επισκέπτης φτάνει στη μοναδική σε φυσική ομορφιά Κοιλάδα των Κέδρων, όπου το βλέμμα ξεκουράζεται από τις επιβλητικές συστάδες της Quercus alnifolia (κοινή ονομασία λατζιά ή δρυς η κληθρόφυλλος), τα επιβλητικά πλατάνια (Platanus orientalis) και το μοναδικό στον κόσμο δάσος με τον κέδρο τον βραχύφυλλο (κέδρος της Κύπρου, Cedrus brevifolia).

Από την Κοιλάδα των Κέδρων, ο περιπατητής με ανάβαση (45΄ - 60΄) φτάνει στην κορυφή του Τριπύλου, από οπού ξεκινά κατάβαση προς την τοποθεσία Δώδεκα Ανέμοι, απ' όπου το μονοπάτι Ε4 συνεχίζει προς τον Δασικό Σταθμό (& ξενώνες) του Σταυρού της Ψωκάς. Εναλλακτικά υπάρχει η δυνατότητα ο επισκέπτης να κινηθεί οδικώς (ή με πεζοπορία) προς την κοινότητα Παναγίας (Πάφο) ή και να επιστρέψει μέσω της διαδρομής Δώδεκα Ανέμοι - Γκρεμός της Πελλής - Σελλάδι του Σταχτού, προς την Μονή του Κύκκου ή της κοινότητας Τσακίστρας και Κάμπου.

Δασικά οικοσυστήματα

Η διαδρομή διέρχεται από δασικά οικοσυστήματα τα οποία με βάση την Ευρωπαϊκή Οδηγία των οικοτόπων (92/43/ΕΟΚ), διακρίνονται στους οικοτόπους:
Τύπος οικοτόπου 9540 «Μεσογειακά πευκοδάση με ενδημικά είδη πεύκων της Μεσογείου: Δάση τραχείας πεύκης (Pinus brutia)». Πρόκειται για δάση τραχείας πεύκης (Pinus brutia), τα οποία εξαπλώνονται σε όλο σχεδόν το νησί, εκτός από την πεδιάδα της Μεσαορίας. Απαντώνται σε διάφορους τύπους υποστρωμάτων, από τις παράκτιες περιοχές ως τα 1400 m, από τη Θερμο-Μεσογειακή ως τη Μεσο-Μεσογειακή ζώνη και από το ξηρό ως το ύφυγρο βιοκλίμα. Κάτω από την κόμη τους, στα ψηλά υψόμετρα της οροσειρά του Τροόδους, διακρίνονται τα είδη Quercus alnifolia, Arbutus andrachne, Pistacia terebinthus, Styrax officinalis, Quercus coccifera, ενώ σε διάκενα/ξέφωτα μπορεί να παρατηρηθούν είδη του γένους Rhamnus spp., Cistus spp. κτλ.

Τύπος οικοτόπου 92C0 «Παρόχθια δάση ανατολικής πλατάνου (Platanion orientalis)»: Αποτελούν τον συχνότερο τύπο παρόχθιου δάσους στην Κύπρο με ευρεία εξάπλωση κατά μήκος της οροσειράς Τροόδους, ιδιαίτερα στο δυτικό τμήμα (Δάσος Πάφου) και κατά μήκος των μεγάλων ποταμών στο νότιο και νοτιοδυτικό τμήμα του νησιού. Ο οικότοπος 92C0 απαιτεί την παρουσία νερού για μεγάλο χρονικό διάστημα και αναπτύσσεται σε τμήματα της παρόχθιας ζώνης των ποταμών που κατακλύζονται για μικρά χρονικά διαστήματα το χειμώνα, αλλά διατηρούν υγρασία τουλάχιστον μέχρι το καλοκαίρι. Το γεγονός αυτό καθιστά την εξάπλωσή του σημειακή και περιορισμένη στην επικράτεια, ενώ μαρτυρά και την τεράστια οικολογική αξία που έχει το νερό στη διατήρηση μοναδικών και αξιόλογων στοιχείων των φυσικών οικοσυστημάτων.

Κατά μήκος της διαδρομής, σε αρκετές παραποτάμιες θέσεις του οικοτόπου 92C0 κυρίαρχο είδος είναι η Alnus orientalis (σκλέδρο), γι' αυτό και ταξινομείται ως οικότοπος «92C0_Alnus : Παρόχθια δάση με κυρίαρχη την Alnus orientalis». Ο οικότοπος αυτός αποτελεί ειδική περίπτωση του οικότοπου 92C0, αφού οι κοινότητες με το είδος Alnus orientalis, απαντούν μόνο στην Κύπρο, σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο οικότοπος 92C0_Alnus έχει ιδιαίτερη σημασία για την Κύπρο λόγω των αυξημένων απαιτήσεών του σε υγρασία, σε σχέση με τα δάση πλατάνου, αλλά και τη σπανιότητα των υδάτινων σωμάτων με μόνιμη ή σχεδόν μόνιμη ροή.

Εντός της διαδρομής ο επισκέπτης μπορεί να συναντήσει αξιόλογα μνημεία της φύσης όπωςγεωλογικούς σχηματισμούς, δέντρα ιδιαίτερης αξίας, αφού το ύψος τους και ο όγκος τους τακαθιστούν σημεία αναφοράς, καθώς και φυσικές πήγες.

Οι φυσικές πηγές μέσα στο δάσος, αποτελούν σημαντικό στοιχείο της διατήρησης της βιοποικιλότητας, αφού αποτελούν σημαντικά σημεία ύδρευσης των ειδών της πανίδας του δάσους, κυρίως κατά τους θερμούς καλοκαιρινούς μήνες. Οι πηγές (ή αναβλύσεις) είναι συνδεδεμένες με τον κύκλο του νερού στη φύση, την υδρολογική ισορροπία και το υδρολογικό ισοζύγιο του υπόγειου νερού. Ο υδρολογικός κύκλος στην επιφάνεια της Γης σχετίζεται με την διείσδυση του βρόχινου νερού στο υπέδαφος, όπου συγκεντρώνεται σε υπόγειους ταμιευτήρες ενώ στη συνέχεια βρίσκει διέξοδο στην επιφάνεια τους εδάφους (ή στον πυθμένα μάζας νερού όπως ποταμού, λίμνης, θάλασσας) μέσω των πηγών.

Σε γενικές γραμμές, ως φυσική πηγή μπορεί να οριστεί μία συγκεντρωμένη εκροή υπόγειου νερού που εμφανίζεται στην επιφάνεια του εδάφους ως ένα ρεύμα νερού σε ελεύθερη ροή. Κατ' επέκταση, οι πηγές από υδρογεωλογικής σκοπιάς είναι μια μορφή υπερχείλισης (εκφόρτωσης) των υδροφόρων στρωμάτων. Οι πηγές εμφανίζονται εκεί που η στάθμη των υδροφόρων στρωμάτων έρχεται σε επαφή με την επιφάνεια του εδάφους, δηλαδή ο γεωμετρικός τόπος της τομής του υδροφόρου ορίζοντα με τη στάθμη του εδάφους. Ανάλογα με τη μορφή της επαφής μεταξύ των υδροφόρων και γεωλογικών (εδαφολογικών) στρωμάτων, οι πηγές διακρίνονται σε διάφορους τύπους. Έτσι, η έννοια της πηγής από επιστημονικής άποψης ταξινομείται σε διάφορους τύπους/μορφές γεωλογικών σχηματισμών (π.χ. πηγή επαφής, ρηγματογενής πηγή, διαλείπουσα πηγή, ανερχόμενη ρηγματογενής πηγή, πλήρωσης ανερχομένη, καρστική πλήρωση σε συνδυασμό με καταβόθρα κτλ.)

Στα αρχικά στάδια της διαδρομής (με αφετηρία το Μοναστήρι του Κύκκου) ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να δει και να περάσει από σειρά γεφυριών, μέσα στην καρδία του δάσους. Τα γεφύρια αυτά, τα οποία κατά σειρά είναι το Γεφύρι Αλωνούι, Γεφύρι Στενοί και Γεφύρι Γεφύρκα, διέρχονται από τα αντίστοιχα ρέματα (παραπόταμους) του ποταμού Ρούδια. Οι παραπόταμοι αυτοί, που έχουν ως αφετηρία τους την ευρύτερη περιοχή της κορυφής του Τριπύλου, αποτελούν αξιόλογα αντιπροσωπευτικά παραποτάμια οικοσυστήματα του ορεινού όγκου της οροσειράς του Τροόδους. Τα γεφύρια αυτά καθώς και ο πρόσφατα ανακαινισμένος Δασικός Σταθμός (η ανακαίνιση έγινε από το Τμήμα Δασών το 2021) στην περιοχή Γεφύρκα, αποτελούν υποδομές που κατασκευάστηκαν από το Τμήμα Δασών κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας, από τις αρχές μέχρι και τα μέσα του 20ου αιώνα, με σκοπό τη διαχείριση και προστασία των δασών στην περιοχή του Δάσους Πάφου. Άξιο αναφοράς αποτελεί το γεγονός, ότι το Τμήμα Δασών αποτελεί ένα από τα παλαιότερα Κυβερνητικά Τμήματα που δημιουργήθηκαν από τη Βρετανική αποικιοκρατική διοίκηση στην Κύπρο, από το 1879, αφού διέκριναν την ανάγκη για προστασία και ορθολογιστική διαχείριση των δασών του νησιού, κάτι που απουσίαζε καθ' όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας.