ΤΙ ΜΠΟΡEI ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΕΔΩ;

Μοναστήρι Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή & Βαπτιστήριο Αγίου Ηρακλειδίου (Καλοπαναγιώτης)

Ο Άγιος Ιωάννης ο Λαμπαδιστής Ο Άγιος Ιωάννης ο Λαμπαδιστής αποτελεί έναν από τους πολλούς Άγιους της Εκκλησίας της Κύπρου, που έζησαν και ασκήτεψαν κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο (1071 - 1192). Κατά την περίοδο αυτή το νησί δοκιμάζεται από τις αραβικές επιδρομές αλλά και από τους Φράγκους και τους Λατίνους που θα κατακτήσουν το νησί, και οι οποίοι θα ασκήσουν με έντονο τρόπο τις δικές τους θρησκευτικές επιβολές στον ορθόδοξο λαό του νησιού. Ο Άγιος ασκήτεψε και κοιμήθηκε στην περιοχή που βρίσκεται σήμερα το μοναστήρι του, στην όχθη του ποταμού Σέτραχου. Ο Άγιος πιθανότατα να πήρε το προσωνύμιο «Λαμπαδιστής» από το όνομα του τόπου καταγωγής του, το Λαμπαδιστό για το οποίο αναφορές φαίνεται να υπάρχουν από τον 1ο αιώνα μ.Χ. και χωροθετείται στο βουνό του Τροόδους (αναφορές το οριοθετούν στην περιοχή της Σολέας, ενώ άλλες αναφορές το προσδιορίζουν κοντά στην κοινότητα Μιτσερού). Μια άλλη ερμηνεία ως προς το προσωνύμιο «Λαμπαδιστής», αποδίδεται στην ερμηνεία της λέξης «λαμπρός», δηλαδή φωτισμένος.

Σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες, ο Άγιος θέλοντας να ζήσει την ασκητική ζωή της ορθόδοξης πίστης, ακολούθησε τον μοναχικό βίο καταφεύγοντας στα βουνά της Μαραθάσας, και συγκεκριμένα στην περιοχή όπου σύμφωνα με την παράδοση προϋπήρχε ο ναός του Αγίου Ηρακλειδίου. Στη θέση αυτή (που βρισκόταν ο ναός του Αγίου Ηρακλειδίου) σύμφωνα με την παράδοση είχε βαπτιστεί Χριστιανός 26 ο Άγιος Ηρακλείδιος (βλ. πιο κάτω). Ο Άγιος Ιωάννης ο Λαμπαδιστής ασκήτεψε στην περιοχή για περίοδο τεσσάρων χρόνων, αφού κοιμήθηκε σε πολύ νεαρή ηλικία, μόλις 22 χρόνων (στις 4 Οκτωβρίου, ημέρα και της εορτής του). Σύμφωνα με τις γραπτές αναφορές, ο Άγιος Ιωάννης κηδεύτηκε στη Βόρεια πλευρά του ναού του Αγίου Ηρακλειδίου που υπήρχε τότε, από πλήθος ιερέων και λαϊκών. Ο Άγιος, τόσο κατά την περίοδο της ζωής του όσο και μετά την περίοδο αγιοποίησης του, είχε μεγάλο σεβασμό από τους κάτοικους της περιοχής της Μαραθάσας. Μετά την κοίμηση του οι γονείς του (Κυριάκος & Άννα) ανήγειραν στο σημείο ταφής του μικρό ναό στη μνήμη του, στον οποίο εναπόθεσαν τα Άγια λείψανα του. Αργότερα, κατά τον 11ο - 12ο αιώνα, στο χώρο αυτό κτίστηκε μεγαλύτερος ναός προς τιμή του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή.

Η Μονή του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή
Η Μονή του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή, από το 1985 περιλαμβάνεται στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, ενώ έχει συμπεριληφθεί και στον Κατάλογο Αρχαίων Μνημείων (Πίνακα Β) του Τμήματος Αρχαιοτήτων της Κυπριακής Δημοκρατίας και αποτελεί μια από τις δέκα τοιχογραφημένες βυζαντινές εκκλησίες του Τροόδους που έχουν αναγνωριστεί ως Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.

Η χρονική περίοδος ίδρυσης της Μονής δεν είναι γνωστή. Η αρχαιότερη μαρτυρία που υπάρχει για το μοναστήρι είναι από τον Ρώσο μοναχό Βασίλι Μπάρσκυ, ο οποίος επισκέφθηκε το μοναστήρι κατά το 1735 και αναφέρει ότι, σε αυτό συνάντησε 10 μοναχούς. Αν και το καθολικό της Μονής, που είναι αφιερωμένο στον Άγιο Ηρακλείδιο, ανάγεται στον 11ο αιώνα, δεν είναι βέβαιο αν αποτελεί τον πρώτο ναό ή μεταγενέστερο κτίσμα της περιόδου αυτής.

Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του μοναστηριού αποτελεί το συγκρότημα των κτηρίων που το επανδρώνουν, τα οποία είναι αποτέλεσμα πολλών οικοδομήσεων και επεμβάσεων που ανάγονται σε διάφορες περιόδους. Το κτίσμα του ναού της Μονής, αποτελεί συνύπαρξη τριών διαφορετικών ναών, δημιουργώντας μια ιδιαίτερη τεχνοτροπία κατασκευής (και συνύπαρξης). Το καθολικό της Μονής σήμερα αποτελείται από ένα ενιαίο κτίσμα τριών ναών που ενώθηκαν μεταξύ τους σε ένα ενιαίο οικοδομικό πλαίσιο. Το νοτιότερο κτήριο του συγκροτήματος, ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρούλο, χρονολογείται στον 11ο αιώνα και είναι αφιερωμένο στον Άγιο Ηρακλείδιο. Κατά τον 12ο αιώνα προστέθηκε στη βόρεια του πλευρά, πάνω από τον τάφο του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή, ένα καμαροσκέπαστο ομώνυμο παρεκκλήσι (το οποίο ξανακτίστηκε σχεδόν εξολοκλήρου τον 18ο αιώνα, μετά την κατάρρευση του προηγούμενου). Στα μέσα του 15ου αιώνα κτίστηκε, στα δυτικά και των δύο προηγούμενων κτισμάτων, ένας κοινός νάρθηκας. Ο τρίτος στη σειρά ναός εκτιμάται ότι, κτίστηκε τον 13ο αιώνα στα βόρεια του παρεκκλησιού του Αγίου Ιωάννη, ως ένα καμαροσκέπαστο παρεκκλήσι. Το παρεκκλήσι γνωστό ως το 27 «λατινικό παρεκκλήσιο» εκτιμάται ότι, κτίστηκε από Ουνίτες (Ελληνόρυθμους Καθολικούς). Αργότερα, κατά τον 15ο αιώνα, ο ναός πιθανότατα ανακαινίστηκε και αγιογραφήθηκε με τους 24 οίκους (στροφές του Ύμνου) του Ακάθιστου Ύμνου, από τους οποίους πήρε και τη σημερινή του ονομασία. Στα μέσα του 17ου αιώνα οι τρεις ναοί ενώθηκαν, αφού αφαιρέθηκαν τα τοιχώματα μεταξύ τους. Τέλος, σε άγνωστη χρονική στιγμή, μεταξύ του 15ου και των αρχών του 18ου αιώνα, ολόκληρο το συγκρότημα καλύφθηκε από μια τεράστια ξύλινη στέγη με επίπεδα αγκιστρωτά κεραμίδια. Έτσι, ο τρισυπόστατος αυτός ναός απέκτησε εξωτερικά την όψη ενός μεγάλου ξυλόστεγου κτηρίου.

Σε μία επιγραφή του 15ου αιώνα, που συνοδεύει πορτραίτα δωρητών στον νάρθηκα, η εκκλησία αναφέρεται ως καθολική, δηλαδή ως η κύρια ενοριακή εκκλησία της κοινότητας. Οι αναφορές μαρτυρούν ότι, το μοναστήρι συνέχισε να υφίσταται μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα, αφού μετά την περίοδο αυτή ο μοναχισμός δεν υφίσταται στη Μονή, η οποία λειτουργεί μόνο ως ναός, ενώ οι χώροι της ενοικιάζονται σε ιερείς και λαϊκούς για άλλη χρήση, από την μοναστηριακή. Στα μέσα του 19ου αιώνα, ένα δωμάτιο των μοναστηριακών κτηρίων χρησιμοποιήθηκε ως αίθουσα διδασκαλίας για τα παιδιά του Καλοπαναγιώτη και των γύρω χωριών.

Ένα από τα αξιοσημείωτα μνημεία της Μονής, αποτελεί το ξύλινο τέμπλο του ναού του Αγίου Ηρακλειδίου, το οποίο φέρει γραπτή διακόσμηση που μιμείται οικόσημα, και χρονολογείται στον 13ο - 14ο αιώνα. Πρόκειται για το αρχαιότερο σωζόμενο ξύλινο τέμπλο της Κύπρου. Αξίζει ακόμη να αναφερθεί ότι, στο παρεκκλήσιο του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή σώζεται η κάρα του Αγίου μέσα σε αργυρεπίχρυση λειψανοθήκη τοποθετημένη σε ειδική κόγχη. Στον τοίχο, πάνω από τη λειψανοθήκη, σώζονται πολλές υπογραφές επώνυμων και ανώνυμων προσκυνητών και περιηγητών που πέρασαν κατά καιρούς από τη Μονή.

Εικονοφυλάκιο Μονής
Στη νότια πλευρά του μοναστηριού (και έξω από τον περιβάλλοντα χώρο) βρίσκεται το εικονοφυλάκιο της Μονής. Στο εικονοφυλάκιο φυλάσσονται εκκλησιαστικά και ιστορικά αντικείμενα που διασώθηκαν μέσα στους αιώνες από το Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή και από άλλες εκκλησίες και ξωκλήσια του Καλοπαναγιώτη. Τα εκθέματα στο εικονοφυλάκιο έτυχαν της αναγκαίας συντήρησης, και σήμερα αποτελούν σημαντικά εκθέματα της θρησκευτικής κληρονομιάς όχι μόνο του Καλοπαναγίωτη αλλά και του νησιού ολόκληρου, αφού παρουσιάζουν στοιχεία της ορθόδοξης πίστης στο νησί από τον 12ο αιώνα. Άξιο αναφοράς είναι το γεγονός ότι, το κτίριο που φιλοξενεί σήμερα το εικονοφυλάκιο της Μονής, αποτελεί το κτίριο του πρώτου Δημοτικού Σχολείου της κοινότητας που κτίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα και διατηρήθηκε σε λειτουργία ως σχολείο μέχρι και τη δεκαετία του 1960, ενώ από το 2000 διαμορφώθηκε έτσι ώστε να λειτουργεί ως εικονοφυλάκιο. Περισσότερες πληροφορίες για τα εκθέματα στην Ιερά Μητρόπολη Μόρφου

Λαϊκές παραδόσεις και η Μονή
Σύμφωνα με τις λαϊκές παραδόσεις, στην περιοχή που βρίσκεται σήμερα το Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή, κατά την Ελληνιστική περίοδο υπήρχε υδροθεραπευτήριο αφιερωμένο στον θεό Ασκληπιό (Ασκληπιείο). Οι επισκέπτες ασθενείς λούζονταν στα σημεία της κοίτης του ποταμού Σέτραχου, από τα οποία ανέβλυζε θειούχο νερό και στη συνέχεια αναπαυόντουσαν στους χώρους του Ασκληπιείου. Μετά την διακήρυξη περί ανεξιθρησκείας, ο χώρος μετατράπηκε σε Χριστιανικό Υδροθεραπευτήριο.

Η βάπτιση του Αγίου Ηρακλειδίου στον Σέτραχο ποταμό
Σύμφωνα με τοπική παράδοση, σε σημείο έναντι της Μονής (στην όχθη του ποταμού) ασπάστηκε τον Χριστιανισμό, μέσω της βάφτισης, του ο Άγιος Ηρακλείδιος, από τους Αποστόλους Παύλο, Βαρνάβα, Μάρκο και Τυχικό κατά το 45 μ.Χ. Η παράδοση αυτή ενισχύεται και από την παρουσία του ναού του Αγίου Ηρακλειδίου (παλιότερα Μόνη) στη θέση του σημερινού μοναστηριού. Άλλες αναφορές τοποθετούν τη βάπτιση του Αγίου στον ποταμό Καρκώτη στην περιοχή της Σολέας.

Ο Άγιος Ηρακλείδιος ήταν γιος του Ιεροκλή, ιερέα των ειδώλων στον οικισμό της Λαμπαδού (ή οικισμός Λαμπαδιστό όπου, κατά μία εκδοχή βρισκόταν κοντά στο χωριό Γαλάτα της Σολέας, ενώ άλλες απόψεις το χωροθετούν πλησίον της κοινότητας Μιτσερού, Λευκωσία), βοήθησε τους Αποστόλους να προχωρήσουν την πορεία τους προς το «χιονώδες όρος» (το Τρόοδος). Ο Άγιος Ηρακλείδιος χειροτονήθηκε επίσκοπος Ταμασού κατά τα πρώτα Χριστιανικά χρόνια, από τον Απόστολο Παύλο.

Πηγή πληροφοριών:
Πασχάλη Μ. (2013) Σόλοι και Μαραθάσα. Λευκωσία, Κύπρος.
Ιερά Μητρόπολη Μόρφου: Πηγή 1 & Πηγή 2
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια (Λήμμα 1 & Λήμμα 5)
Κοινότητα Καλοπαναγιώτη