waterways E4
Διαδρομή 1: Οι κορυφές και οι πηγές του Πεδουλά
Η πρόσβαση στις υψηλές κορυφές του Πεδουλά, συνάδουν με την επίσκεψη στις ψηλότερες κορυφές
της περιοχής της Μαραθάσας. Η ίδια η κοινότητα του Πεδουλά βρίσκεται σε μέσο υψόμετρο 1090 m, κατατάσσοντας την κοινότητα σε αυτές με το ψηλότερο υψόμετρο στην Κύπρο. Ο βουνίσιος χαρακτήρας του τοπίου είναι έντονος περιμετρικά της κοινότητας, αφού είναι περιτριγυρισμένη από ψηλές βουνοκορφές, απότομες βουνοπλαγιές και κορυφογραμμές. Οι ψηλότερες βουνοκορφές στα όρια της κοινότητας του Πεδουλά είναι η κορυφή Νορθ Σιώλτερ (γνωστή και ως Κοκκινόροτσος), η οποία ορθώνεται στα νοτιοανατολικά της κοινότητας σε υψόμετρο 1709 m, και αποτελεί την υψηλότερη κορυφή εντός των ορίων της Μαραθάσας. Στα δυτικά της κοινότητας βρίσκεται η κορυφή Μούττη του Δράκοντα (1243 m), ενώ ιδιαίτερα επιβλητική είναι και η κορυφή Φιδκιάς (1147 m) με το περίφημο εξωκλήσι της Ύψωσης Τιμίου Σταυρού.
Οι βουνοκορφές αυτές μαζί με την υδρολογία της περιοχής, έχουν λειτουργήσει καταλυτικά μέσα στους αιώνες ως προς την ανάπτυξη του ιδιαίτερου τοπίου της κοινότητας του Πεδουλά. Είναι
προφανές ότι ο ορεινός αυτός όγκος του Πεδουλά, αποτελεί την απαρχή (στον ορεινό όγκο) της λεκάνης απορροής του ποταμού Σέτραχου. Έτσι, το τοπίο στην κοινότητα μαρτυρά εκείνα τα χαρακτηριστικά των ορεινών λεκανών απορροής, αφού το ποτάμι (Σέτραχος) και το έντονο υδρογραφικό του δίκτυο, διαμελίζει το τοπίο του χωριού, δημιουργώντας ταυτόχρονα βαθιά και στενή κοιλάδα, με τις γύρο πλαγιές να «πέφτουν» σχεδόν κάθετα (μεγάλες κλίσεις) πάνω στην κοίτη του ποταμού. Η παρουσία και εξέλιξη του ποτάμιου συστήματος του Σέτραχου σε αυτόν τον υψηλό όγκο της οροσειράς του Τροόδους, αποτυπώνεται και στην ανάπτυξη (χωροθέτηση) του οικισμού της κοινότητας του Πεδουλά. Είναι χαρακτηριστικό ότι, ο Πεδουλάς φαίνεται να έχει αναπτυχθεί πάνω σε βαθμίδες (πεζούλια), οι οποίες εν μέρη αποτελούν φυσικές αναβαθμίδες που δημιουργήθηκαν
χιλιάδες χρόνια πριν, μέσα από την σταδιακή εξέλιξη του υδρογραφικού δικτύου της περιοχής. Οι βαθμίδες συνιστούν ένα από τα ιδιαίτερα φυσικά χαρακτηριστικά των ρευμάτων και των ποταμών, που είναι εμφανή και εύκολα αναγνωρίσιμα και αποτελούν αντικείμενο μελέτης του επιστημονικού κλάδου της ορεινής υδρολογίας.
Οι αναβαθμίδες που σχηματίζονται εντός του υδρογραφικού δικτύου μιας λεκάνης απορροής οφείλονται σε διάφορες διεργασίες, είτε λόγω της ύπαρξης ρηγμάτων και μετατοπίσεων ή και κατολισθήσεων στα πρανή των κλάδων του υδρογραφικού δικτύου, είτε ακόμη λόγω της
απόθεσης υλικών εντός των ορίων του δικτύου. Εντούτοις, σημαντικός παράγοντας ως προς τη διαμόρφωση των βαθμίδων εντός ενός υδρογραφικού δικτύου αποτελεί η μεταβολή της θέσης του βασικού επιπέδου εξέλιξης της λεκάνης απορροής, λόγω γεωλογικών παραγόντων, όπως οι ανοδικές και καθοδικές κινήσεις.
Από γεωλογική άποψη, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι διαβάσεις, οι γάββροι, οι
πλαγιογρανίτες, οι δουνίτες και οι βερλίτες του πυριγενούς συμπλέγματος του Τροόδους, ενώ πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν πυριτιούχα εδάφη. Ο Πεδουλάς δέχεται μια ψηλή μέση ετήσια βροχόπτωση που φθάνει τα 900 - 920 mm, ενώ σε μικρή απόσταση στα νότια, νοτιοανατολικά και νοτιοδυτικά του οικισμού, βρίσκονται οι πηγές του Σέτραχου.
Η λειτουργία των λεκανών απορροής αποτελεί αντικείμενο μελέτης της υδρολογικής επιστήμης, η οποία ασχολείται με το νερό (προέλευση, κυκλοφορία, κατανομή), με τις φυσικές και χημικές ιδιότητες του, καθώς και με τις αμοιβαίες επιδράσεις του με το περιβάλλον, στο οποίο συμπεριλαμβάνονται τα έμβια όντα. Βασικός στόχος της υδρολογικής επιστήμης αποτελεί η ορθολογιστική διαχείρισης του νερού ως φυσικού πόρου, αλλά και η διαχείριση εκείνων των παραμέτρων/φαινομένων που διασφαλίζουν την αποτροπή διατάραξης του υδατικού ισοζυγίου μιας περιοχής, αλλά και την αποτροπή πλημμυρικών φαινομένων.
Η διαχείριση του υδάτινου πόρου στο νησί γίνεται από το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων, το οποίο σε συνεργασία με άλλα κυβερνητικά τμήματα (π.χ. Τμήμα Δασών, Τμήμα Γεωργίας, Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης, Τμήμα Περιβάλλοντος κ.ά.), εφαρμόζουν πρόνοιες και πρακτικές ορθολογιστικής διαχείρισης και προστασίας των υδάτινων πόρων του νησιού, εντός των λεκανών απορροής τους.
Σημαντικό να αναφερθεί η οικονομική/εμπορική δραστηριότητα που ανέπτυξαν οι κάτοικοι της κοινότητας κατά τα προηγούμενα χρόνια (μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα) ως επακόλουθο της αφθονίας του νερού από τις φυσικές πηγές καθώς και της συνεχούς διάθεσης του καθ΄ όλη τη διάρκεια του έτους. Οι παράγοντες αυτοί συνέβαλαν και στην ανάπτυξη της βυρσοδεψίας στην κοινότητα του Πεδουλά.
Η βυρσοδεψία αποτελεί την τεχνική επεξεργασίας των δερμάτων θηλαστικών (κυρίως) ζώων, με σκοπό να καθίστανται μαλακά, αδιάβροχα και ανθεκτικά για διάφορες χρήσεις τους. Η δέψη (επεξεργασία) των δερμάτων αποτελεί μια από τις παλαιότερες τέχνες, μέσω των οποίων τα δέρματα των ζώων καθίστανται κατάλληλα για χρήσεις από τον άνθρωπο, πέραν της ένδυσης και υπόδησης, όπως για την μεταφορά υγρών, κατασκευή στρωμάτων, σακιών αποθήκευσης κτλ. Η βυρσοδεψία εξελίχθηκε μέσα στους αιώνες, με τους Ιουδαίους, Άραβες, Φοίνικες και Βαβυλώνιους να αποτελούν τους λαούς που την εξέλιξαν και διέδωσαν πάρα πέρα. Στην Κύπρο η χρήση του δέρματος από τον άνθρωπο, άρα και η εφαρμογή τεχνικών επεξεργασία του, μαρτυρείται από ευρήματα ανασκαφών στη Χοιροκοιτία και στην Τέντα. Στη σύγχρονη ιστορία του νησιού, από την Τουρκοκρατία μέχρι και λίγο μετά το 1945 (τέλος Β' Παγκοσμίου πολέμου) η βυρσοδεψία άκμασε στη κοινότητα του Πεδουλά, αλλά και στις κοινότητες Ψημολόφου και Αραδίπου.
Όπως έχει αναφερθεί πιο πάνω, η διάθεση άφθονου νερού από τις φυσικές πηγές λειτούργησε καταλυτικά στην ανάπτυξη της τεχνικής επεξεργασίας δερμάτων στην κοινότητα του Πεδουλά. Επιπρόσθετα, άλλες ευνοϊκές τοπικές συνθήκες που συνέβαλαν στην ανάπτυξη της βυρσοδεψίας στη κοινότητα ήταν και η αφθονία στην περιοχή του αυτοφυούς θάμνου Rhus coriaria L. (ρούδιν ή σουμάτζιν), του οποίου τα φύλλα ήταν απαραίτητα για τη δέψη των δερμάτων. Η ανάπτυξης της τέχνης της βυρσοδεψίας στην κοινότητα, κατά πολλούς μαρτυρείται και από την ονομασία της, αφού σύμφωνα με κάποιες παραδοχές το όνομα Πεδουλάς πηγάζει από αυτή την εμπορική δραστηριότητα των κατοίκων της περιοχής κατά τα παλιά χρόνια. Έτσι, η ονομασία της κοινότητας θεωρείται από πολλούς ότι προέρχεται από τη λέξη «πεδιλάς», που σημαίνει τον κατασκευαστή υποδημάτων (πέδιλων). Σε συνέχεια αυτής της παραδοχής, θα πρέπει να αναφερθεί ότι, στην κοινότητα του Πεδουλά μέχρι και τα μέσα του 20ου αιώνα (1945-1950) υπήρχαν 12 βυρσοδεψία, τα οποία απασχολούσαν 10-12 άτομα προσωπικό το καθένα, από τον Μάρτιο μέχρι και τον Νοέμβριο. Το εμπόριο των κατεργασμένων δερμάτων αποτελούσε μια από της κύριες επαγγελματικές απασχολήσεις των κατοίκων του Πεδουλά. Το γεγονός αυτό ανάδειξε τη βυρσοδεψία σε έναν από τους κυριότερους οικονομικούς πυλώνες της κοινότητας καθ' όλον τον 19ο αιώνα, μέχρι και τα μέσα του 20ου.
Η εγκατάσταση των βυρσοδεψίων γινόταν έξω από την κοινότητα (όχι μακριά από τον οικισμό) τόσο για να έχουν αφθονία νερού από τις φυσικές πηγές, το οποίο ήταν απαραίτητο για την επεξεργασία των δερμάτων (μούσκεμα - ασβέστωμα - απασβέστωμα - αποτρίχωση - τελικό ξέπλυμα) όσο και για αποφυγή ενόχλησης των κατοίκων της κοινότητας από τις δυσάρεστες οσμές από την επεξεργασία των δερμάτων. Σήμερα, δεν υπάρχουν παρά μερικά ερείπια τέτοιων εγκαταστάσεων σε χωράφια της κοινότητας.
Πηγή πληροφοριών:
